Το Κουρμπάνι (που σημαίνει «θυσία») είναι ένα έθιμο με καταβολές από την αρχαιότητα, όταν οι Αρχαίοι Έλληνες θυσίαζαν ζώα στους θεούς για να τους εξευμενίσουν και για να έχουν αίσιους οιωνούς. To κυριότερο Kουρμπάνι των Ανατολικορωμυλιωτών Πολυκάστρου είναι αυτό που γίνεται προς τιμή του Αγίου Γεωργίου. Συνήθως ο Απρίλιος τυχαίνει πάντα σχεδόν την σαρακοστή και ο Αη Γιώργης γιορτάζεται τη 2η ημέρα του Πάσχα. Γι αυτό και το Κουρμπάνι γίνεται την Δευτέρα μετά την Κυριακή του Θωμά, επάνω στο λόφο του Αγίου Νεκταρίου, στο συνηθισμένο τόπο της θυσίας.

Άνδρες από κάθε γειτονιά σφάζουν ζυγούρια το πρωί και στη συνέχεια τα βράζουν. Στον τόπο αυτό οι κουρμπαντζήδες στήνουν ψησταριές και τραπέζια με διάφορα εδέσματα και ρέει άφθονο το τσίπουρο και το κρασί. Πολλοί επισκέπτονται το χώρο για να δοκιμάσουν τις νοστιμιές. Το απόγευμα, οι γυναίκες μαζεύονται σχηματίζοντας ημικύκλιο, κάθε μία απέναντι από το καζάνι της γειτονιάς της με τα μπαράτσια τους (μεταλλικά σκεύη).

Ο ιερέας ευλογεί τους παρευρισκομένους και λένε ευχές για καλές παραγωγές, υγεία και ειρήνη στον κόσμο. Κάποιο από τα χορευτικά τμήματα του Συλλόγου χορεύει χορούς της Ανατολικής Ρωμυλίας και στη συνέχεια μοιράζεται το κουρμπάνι. Το βραδάκι στην πλατεία της 28ης Οκτωβρίου υπάρχει πάντα μουσική και ακολουθεί γλέντι. (Από το αρχείο της Ελένης Χαμουρούδη)

Για γούρι και καλή τύχη και προστασία του χωριού από κάθε κακό, ένα κομμάτι αντίδωρο εμφυτεύεται και σφραγίζεται κάθε χρόνο, τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, μέσα στον κορμό του πιο γέρικου δέντρου στο δρυόδασος της περιοχής.

Έτσι, το χωριό και οι φιλόξενοι και καταδεκτικοί κάτοικοί του προστατεύονται από τις κακοτοπιές και την κακοτυχία.

• Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς Ουτσκούνη 12, Κιλκίς, 61100, τηλ 2341022477
• Λαογραφικό Μουσείο Γουμένισσας, Γουμένισσα, Δημητρίου Κακάβου 18, τηλ 2343041362, 2343041525
• Λαογραφικό Μουσείο Κιλκίς, Αθ. Τσούντα 2, Κιλκίς, 61100 τηλ 2341022343
• Πολεμικό Μουσείο Κιλκίς, Λόφος Ηρώου, τηλ 2341076911
• Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αξιούπολης, Αξιούπολη, Παιονίας, 61400, τηλ 2343032971
• Λαογραφικό Μουσείο Άνω Σουρμένων Στ. Μουριών, 61003, τηλ 6947704410
• Έκθεση Παλαιοντολογίας Κιλκίς Λόφος Αγίου Γεωργίου Κιλκίς, τηλ 2341352103, 6972078442
• Μουσείο Α' Παγκοσμίου Πολέμου - Μάχης Σκρά , Σκρά, Παιονίας, 61400, τηλ 2343031656
• Λαογραφικό Μουσείο Γοργόπης, Γοργόπη, Παιονίας, 61400, τηλ 2343031656
• Μουσείο Αγροτικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Ευρωπός, Παιονίας, 61007, τηλ 2343062283
• Πινακοθήκη «της Τέχνης» οικισμός Μεταλλικού στο Δήμο Κιλκίς, 61100, τηλ. 2310 24217, 23410 28360 και 6944 244761

Το Μουσείο Αγροτικής και πολιτιστικής Κληρονομιάς του Δήμου Ευρωπού, ιδρύθηκε με σκοπό να συγκεντρώσει στις αίθουσες του πολύτιμα ενθυμήματα μιας μακρόχρονης παράδοσης που σμιλεύτηκε μέσα από πυκνές πολιτισμικές συνομιλίες. Μικρασιάτες από το Φούλατζικ και το Κίζδερβεντ, Θρακιώτες από το Τζελέπκιοϊ, τη Τζαντώ και το Αλμπασάνι της Ανατολικής Θράκης, γηγενείς Μακεδόνες, Πόντιοι και Βλάχοι βρήκαν στις αποθήκες, τα συρτάρια και τα παλιά τους σεντούκια αυτά τα πολύτιμα αντικείμενα, κειμήλια από τις αλησμόνητες πατρίδες και από ήθη και έθιμα που χάνονται πίσω στους αιώνες, και τα πρόσφεραν στο μουσείο.

Αυτή η πλούσια πολιτιστική και λαογραφική κληρονομιά φιλοξενείται από το 2009 στο μουσείο που στεγάζεται στο παλαιό Δημοτικό Σχολείο το οποίο ανεγέρθηκε το 1928 και αναπαλαιώθηκε το 2000. Στην είσοδο του μουσείου έχει στηθεί μια μικρή σχολική αίθουσα, με αναφορά στη δεκαετία του ’60 (παλαιά θρανία, μαθητικές ποδιές, ενδεικτικά κ.α.). Εξέχουσα θέση κατέχει η «Αίθουσα της υφαντικής» ενώ στις υπόλοιπες αίθουσες θα δει κανείς οικογενειακές φωτογραφίες, αναμνήσεις γιορτών και καταγραφές της γεωργικής και καθημερινής ζωής, τοποθετημένες κοντά στα πρωτότυπα εκθέματα να φωτίζουν με τη σειρά τους την ίδια παράδοση αποτελώντας πολύτιμες μαρτυρίες.

Έθιμο με αρχαιοελληνικές καταβολές που έφεραν στην περιοχή οι πρόσφυγες από την ανατολική Θράκη, το έθιμο της ΜΠΑΜΠΩΣ αναβιώνει κάθε χρόνο στις 8 Ιανουαρίου από τις γυναίκες των οικισμού του Άσπρου και της Καλίνδροιας και αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές παραδοσιακές εκδηλώσεις.

Με το έθιμο τιμάται η "Μπάμπω", η μαία του χωριού, ένα πρόσωπο ξεχωριστό για τις μικρές κοινωνίες εκείνης της εποχής και ειδικά για τις γυναίκες. Στο πρόσωπο της τιμάται η ζωή, η γονιμότητα, η γυναίκα, που μέσα από τις οδύνες του τοκετού μεταμορφώνεται σε μάνα.

Κτίρια διώροφα, ορθογώνιας κάτοψης με πολλά ανοίγματα, κτισμένα με πέτρα και ξύλο, οι καπναποθήκες έχουν ιστορική, αρχιτεκτονική και πολιτιστική αξία. Το εσωτερικό τους ήταν ενιαίο. Στα πρώτα πατώματα αποθηκεύονταν τα ανεπεξέργαστα καπνά. Τα σαλόνια βρίσκονταν στα τελευταία πατώματα και εδώ γινόταν η επεξεργασία του καπνού με το φως της ημέρας από άντρες και γυναίκες.

Καπναποθήκες αυτής της περιόδου ήταν του Θεοχάρη Ταντανάση, του Στέφανου Στεφανίδη, της Αυστροελληνικής (Ζιώγας) των αδελφών Βογιατζή, του Αμπατζή, του καπνεμπορικού οίκου Μοσκώφ, του Δημητρίου Tσιτσίμη, του Παύλου Σιδηpόπουλου. Μεγάλες εταιρίες που είχαν σχέση με το Κιλκίς ήταν η ελληνοβρετανική Commercial, οι γερμανικές Σπίρερ και Ρένιμα καθώς και η Μισίριαν.

Το κτίριο της Αυστροελληνικής Καπναποθήκης βρίσκεται στην οδό Ν. Παναγιώτου 50 εντός της πόλης του Κιλκίς. Έχει κριθεί από το Υπουργείο πολιτισμού ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης και η κατασκευή του χρονολογείται γύρω στα 1920. Το ανακαινισμένο από το 2014 κτίριο λειτουργεί και ως εκθεσιακός χώρος έχοντας φιλοξενήσει εκθέσεις για την ιστορία του καπνού αλλά και διάφορες άλλες εκθέσεις φωτογραφίας, κοσμήματος, κεραμικής, παιδικής ζωγραφικής και ζωγραφικής ενηλίκων κ.λπ.

Με σκοπό να συγκεντρώσει όλα τ’ αρχαιολογικά ευρήματα του νομού, το Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς λειτουργεί από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 και περιλαμβάνει ευρήματα:

Α) Προϊστορικής περιόδου. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα νεολιθικά ειδώλια από τον οικισμό της Κολχίδας και η συλλογή των προϊστορικών εργαλείων από τον ίδιο οικισμό

Β) Από τον αρχαιολογικό χώρο του νεκροταφείου της εποχής του Σιδήρου του Παλιού Γυναικόκαστρου και

Γ) Ευρήματα των ιστορικών χρόνων, γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα και άλλα αντικείμενα της καθημερινής ζωής.

Από τα εντυπωσιακότερα γλυπτά είναι ο κούρος της Ευρωπού, του τέλους του 6ου αι. π.Χ., τα τέσσερα αγάλματα του ηρώου του Παλατιανού, του 2ου αι. μ.Χ., το άγαλμα του θεού Διόνυσου, επίσης από το Παλατιανό καθώς και τα αγάλματα των θεών Απόλλωνα και Αφροδίτης από τις περιοχές του Μικρού Δάσους και Χωρυγίου αντίστοιχα.

Οι «Δίδυμες Καπναποθήκες» είναι δύο όμοια στ’ αρχιτεκτονικά τους στοιχεία κτίρια στο κέντρο του Κιλκίς, που χτίστηκαν στα τέλη του 19ου ή αρχές του 20ου αιώνα και λειτούργησαν μέχρι την απελευθέρωση της πόλης το 1913 ως καπναποθήκες. Από τότε και μέχρι πριν δέκα περίπου χρόνια στέγασαν δυνάμεις και υπηρεσίες του ελληνικού στρατού. Κατά καιρούς τα κτίρια φιλοξένησαν οικογένειες προσφύγων.

Τον Αύγουστο του 1913 εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες από την Στρώμνιτσα. Μετά το 1922 εγκαταστάθηκε το 13ο Σύνταγμα Πεζικού. Το 1943 εγκαταστάθηκαν "ανταρτόπληκτοι" και στον εμφύλιο λειτούργησε σαν φυλακή προσωρινής κράτησης. Αργότερα στεγάστηκε το στρατιωτικό πρατήριο της 6ης Μεραρχίας.

Στη μόνιμη Έκθεση Παλαιοντολογίας φιλοξενείται ο πλούσιος παλαιοντολογικός θησαυρός απολιθωμάτων ζώων και ευρημάτων που έχουν εντοπιστεί στο Σπήλαιο του Λόφου Αγίου Γεωργίου Κιλκίς καθώς και άλλα ενδιαφέροντα εκθέματα όπως το ομοίωμα της στικτής ύαινας του σπηλαίου, ο “σπηλαιολόγος”, η αναπαράσταση του άγριου ημίονου, κ.ά. τα οποία χρονολογούνται στην τελευταία Εποχή των Παγετώνων.

Τα οστά αυτά ανήκαν σε ζώα, που έχουν σήμερα εξαφανιστεί από την Ευρώπη εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών, όπως τη στικτή ύαινα των σπηλαίων, τη γιγαντιαία νυφίτσα, το γιγαντιαίο ελάφι, το πρωτόγονο βόδι, το άγριο άλογο και τον άγριο ημίονο. Τα απολιθωμένα οστά μας διηγούνται μια εκπληκτική ιστορία για τα τελευταία 30.000 χρόνια στην ευρύτερη περιοχή του Κιλκίς όταν ο λόφος του Αγίου Γεωργίου ήταν ένα επικίνδυνο άντρο υαινών. Τα πρώτα ευρήματα ανακαλύφθηκαν ήδη από τη δεκαετία του '60, όταν ξεκίνησαν οι εργασίες στο σπήλαιο του Κιλκίς, αλλά η έκθεση δημιουργήθηκε μόλις το 2012.

Η επιστημονική μελέτη, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, έφερε στο φως σημαντικά αποτελέσματα, όπως μια πολύ μεγάλη συγκέντρωση οστών του άγριου ημίονου, Equushydruntinus, η οποία είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο. Η Έκθεση Παλαιοντολογίας στεγάζεται στο 2ο όροφο του δημοτικού αναψυκτηρίου στο Λόφο του Αγίου Γεωργίου, σε απόσταση 300μ. από το αντίστοιχο σπήλαιο. Πρόκειται για μια δίγλωσση έκθεση με μοντέρνο σχεδιασμό και γραφικά, που αναπαριστά το παρελθόν με ένα ελκυστικό και κατανοητό τρόπο. Στο διαδραστικό τραπέζι (σε σχεδιασμό του ΝτικΜολ), φιλοξενείται ομοίωμα στικτής ύαινας και πληροφοριακό υλικό για τις διάφορες κατηγορίες των μεγάλων σαρκοφάγων (λύκος, ύαινα, λιοντάρι, μαχαιρόδοντας).

Ιδιαιτερότητα του Σπηλαίου είναι ο αριθμός των οστών -σχεδόν 300- από άγριο ημίονο που έχουν ανευρεθεί στο εσωτερικό του, αριθμός που αποτελεί και το πολυπληθέστερο υλικό παγκοσμίως,